नवी दिल्ली (वृत्तसंस्था) उत्तर प्रदेशातील मवाना येथील व्यापारी सुखदेव सिंग (वय ६७) यांचा असा विश्वास आहे की, मशीन किंवा उपकरण बनवण्यासाठी इंजिनिअर असण्याची गरज नाही. जर हजारो लोकांना मशीनचा फायदा होत असेल तर थोडे संशोधन करून ते बनवता येईल. सिंग यांना कृषी आधारित तंत्रज्ञानामध्ये प्रचंड रस आहे. तंत्रज्ञानाचा वापर करून त्यांनी एक अनोखी मशीन बनवली आहे. या यंत्राद्वारे शेणापासून लाकूड बनवता येते.
सिंह यांचा मेरठजवळ एक कारखाना आहे जिथे शेतीची अवजारे बनवली जातात. या क्षेत्रातील नवनवीन शोधांवर त्यांची नजर नेहमीच असते, असे ते सांगतात. दोन वर्षांपूर्वी त्यांनी यूट्यूबवर एक व्हिडीओ पाहिला होता ज्यामध्ये एका मशीनबद्दल सांगितले होते. यंत्राद्वारे शेणापासून लाकूड बनवले जात होते.
हा व्हिडिओ पाहिल्यानंतर सिंग खूप प्रभावित झाले. या उरलेल्या कचऱ्याचा वापर मौल्यवान वस्तू बनवण्यासाठी केला जाऊ शकतो तसेच झाडे तोडण्यापासून वाचवता येऊ शकतो. ज्याचा पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम होतो हे त्यांच्या लक्षात आले. सिंग यांनी इंटरनेटवर काही संशोधन केले आणि त्यानंतर त्यांच्या कारखान्यात हे मशीन बनवले.
सुरुवातीच्या मॉडेलमध्ये गिअरबॉक्स नव्हता, परंतु काही चाचणी आणि अभिप्रायानंतर, सिंग आणि त्यांच्या टीमने ५ एचपी इलेक्ट्रिक मोटर आणि गिअरबॉक्ससह शेणाचे लाकूड ग्राइंडर बनवले.
या संपूर्ण प्रक्रियेबद्दल सविस्तर माहिती देताना सिंह सांगतात की, आधी गायीचे शेण ५ दिवस उन्हात वाळवले जाते आणि त्यातील पाणी बाहेर टाकले जाते. शेण मातीसारखे सैल असावे. नंतर, सिलेंडरच्या आकाराचा लाकडी बार तयार करण्यासाठी ते इनलेटमध्ये दिले जाते. त्यामध्ये आवश्यकतेनुसार आकार आणि मापन बदलले जाऊ शकते. सिंग यांनी तयार केलेल्या इनलेटची रचना गोल आणि सिलेंडरच्या आकाराची आहे.
मशीन स्क्रू मेकॅनिझम अंतर्गत कच्चा माल मोल्डमध्ये बनवते. साचा आवश्यकतेनुसार मशीन मोल्ड केला जाऊ शकतो. यंत्रातून बाहेर काढल्यानंतर शेणाचे लाकूड उन्हात वाळवले जाते जेणेकरून ओलावा किंवा वास राहणार नाही.
लाकूड सुकल्यावर त्याची ताकद वाढते. हे यंत्र एका मिनिटात ३ फूट लांब लाकूड बनवू शकते. या इको-फ्रेंडली इनोव्हेशनचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे बायोगॅस युनिट्समधून स्लरी (स्लरी आणि स्ट्रॉ रेसिड्यू यांचे मिश्रण करून) देखील वापरता येते. सिंग म्हणतात की हे लाकूड सरपण व्यतिरिक्त इतर कामांसाठी वापरले जाऊ शकते.
मोहम्मद गुलफाम मेरठमध्ये राहतात आणि दुग्धव्यवसाय करतात. त्यांच्याकडे २३ म्हशी आणि ७ गायी आहेत, ज्यातून दररोज एक क्विंटल कचरा निर्माण होतो. त्यांनी हे मशिन ५ महिन्यांपूर्वी विकत घेतले. ते म्हणतात की, हे यंत्र माझ्यासाठी वरदान आहे, कारण ते कचऱ्याला उपयुक्त वस्तूंमध्ये रूपांतरित करते.
आम्हाला दररोज सुमारे ४० किलो शेण मिळते, जे आम्ही या यंत्राद्वारे लाकडात रूपांतरित करतो. हे अत्यंत उपयुक्त आहे आणि प्रत्येक दुसऱ्या दिवशी आमच्या शेतातूनच लाकूड विकले जाते. शेणापासून बनवलेल्या लाकडापासून मला दरमहा ८,४०० रुपये मिळतात. मी मशीनसाठी ८०,००० रुपयांच्या सुरुवातीच्या गुंतवणुकीपैकी अर्धी रक्कम आधीच वसूल केली आहे.
सिंग म्हणतात की, शहरी भागातील लोकांना हे समजत नाही, पण ग्रामीण भागातील बहुतांश लोकसंख्या अजूनही इंधनासाठी सरपणांवर अवलंबून आहे. हा त्यांच्यासाठी ऊर्जेचा मुख्य स्त्रोत आहे आणि त्याची कमतरता देखील आहे. स्मशानभूमीतही अंत्यसंस्कारासाठी फक्त सरपण वापरले जाते. अशा स्थितीत शेणापासून लाकूड बनवून आपण केवळ कचरा व्यवस्थापनच करत नाही तर लाकडाला उत्तम पर्याय निर्माण करण्यास मदत करत आहोत. याशिवाय या लाकडाचे वैशिष्ट्य म्हणजे शेणखतामुळे ते थोडे पोकळ असते, त्यामुळे ऑक्सिजन निघून जातो, त्यामुळे लगेच आग लागते आणि धूर कमी होतो.
मशीनची किंमत जीएसटीसह ८०,००० रुपये आहे. सिंग म्हणतात की, हीच योग्य वेळ आहे जेव्हा लोकांनी अशा शाश्वत पद्धती समजून घेतल्या पाहिजेत आणि त्यांचा अवलंब केला पाहिजे. गुरांचे दूधच नाही तर त्यातून निर्माण होणारा कचराही विशेषतः ग्रामीण भागात खूप उपयुक्त ठरू शकतो. पर्यावरण आणि अर्थव्यवस्थेच्या सुधारणेसाठी अशा प्रकारच्या कार्यात प्रत्येकाने योगदान दिले पाहिजे.
